Gaziantep Bakır El İşlemeciliği Coğrafi Tescil Belgesi
7 Aralık 2023 Perşembe
Tescil No : 159
Koruma Tarihi : 19.07.2010
Başvuru No : C2010/046
Coğrafi İşaretin Türü : Mahreç İşareti
Başvuru Sahibi : Gaziantep Bakırcılar Odası
Başvuru Sahibinin Adresi : Karagöz Mah. Handanbey Çarşısı Handanbey Apt.
Zemin Kat Şahinbey GAZİANTEP
Ürünün Adı : Bakır El İşlemeciliği
Coğrafi İşaretin Adı : Gaziantep Bakır El İşlemeciliği
Kullanım Biçimi : Markalama
Diğer bilgiler ektedir.
Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri:
Anadolu’da en çok kullanılan maden bakırdır. Bakır eşyalar, bakırdan ve pirinç olarak tabir
edilen (bakır ve çinko karışımı) maden işlenerek yapılır
.
Gaziantep bakır işlemesinin özelliği yekpare olarak (tek parçadan) imal edilmesi yani lehim
ve kaynak gibi birleştirici işlemlerin kullanılmamasıdır.
Gaziantep’te bakır mamullerin işlenmesinde, çakma ve çizme diye bilinen basit işleme
yönteminin dışında sadece Gaziantep’te yapılan bir çekiç ve bir çelik kalem kullanılarak
çalma tekniği ile tek parçadan üretilen bakır eşyasının işleme tekniği bölgeye has bir
özelliktir. Ürünün çekiçle dövülerek tek parçadan yapılması ve bir çekiç bir çelik kalem
kullanılarak üretilmesi ayrıca ana maddeden parça koparılarak (çalma tekniği ile) motif
meydana çıkarılması Gaziantep Bakır El İşlemeciliği’nin ayırt edici özelliğini oluşturur.
Bu işleme yönteminde bir tek parçanın işlenmesini bazen haftalarca, bazen de aylarca sürdüğü
görülür. Bu meslekte en zor olan iş şüphesiz ki işlemeciliktir. Maharetli ustalarımız, bilgisini,
emeğini ve ruhunu ortaya koyarak sabırla bir sanat eseri yaratırlar.
Gaziantep bakır işçiliğinde 41 ana motif kullanılıyor. Ürün üzerindeki motif ve desenler uzun
yıllardır bölgede kullanılan Selçuklu ve Osmanlı motifleri olup, doğa resimleri de kullanılır.
Zaman zaman dini motiflerde kullanılır. Bazen de ustalar tarafından özgün olarak hazırlanan
özel motifler kullanılabilir.
Günümüzde en çok kullanılan bakır madeni kalaylanarak ev, mutfak ve süs eşyası olarak
kullanılmaktadır.
Üretim Metodu:
Külçe halindeki bakır haddehanelerde eritilerek kalıplara dökülür ve daha sonra silindirlerden
geçirilerek istenen kalınlıklarda çekilir. Silindirden geçen bakır sertleşeceğinden tekrar
yumuşatmak için fırınlarda tavlanır. Levha haline gelen bakır istenen ebatlarda kesilir. Bakırcı
dükkânlarına gelen bakır levhalar ustasının elinde özel sıvama tezgâhlarında mazgala
yardımıyla birkaç işlemle şekillendirilir. Bu şekillendirmelerin 500’e yakın çeşidi vardır.
Küçük parçalar doğrudan tezgâha bağlansa da, büyük parçalar için ayrıca kovan basılır.
Tekrar tavlandıktan sonra sıvama tezgâhlarında kalıplar üzerinde şekillendirilir.
İşlemci (işleme ustası) ürünün motif ve şekillerini tasarladıktan sonra, gerektiğinde şablon,
gerektiğinde de işlemeciye özgü motifler ve desenlerle ürünün üzeri işlenir. Teknoloji
kullanmadan, sadece kalem dediğimiz 10 cm uzunluğunda ve uçlarına 60 ile 90 derece açı
verilerek yapılan çelik kalemle, çekiç darbeleri kaleme vurularak yapılan süsleme tekniğidir.
Bakırın kararmaması için tekli kalemle işlemenin yapılması gerekir. Böylece ürün bir ömür
boyu kararmaz.
Tek çekiç ve tek çelik kalemle işlenen bakır ürünler her işlem sonunda sertleşir. Tekrar
işlenmesi için tavının alınması gerekir. Lehim ve kaynak işlemlerinin yapılmasından sonra
gerekirse istenmeyen yerler bantlanarak boya tabancasıyla boyanır. Sonra boya fırınlanarak
kurutulur. Boyanın temizliği ve kalitesi ürün üzerinde önemli ayırt edici özellik olarak
görülür. Daha sonra polisaj makinelerinde parlatılır.
Ürünün üzerindeki yağ lekelerinin alınması için 90 derecelik sıcak deterjanlı suda yıkanır.
İnce kavak talaşıyla kurulanır. Arkasından vernikleme işlemi yapılır. Bakır işlemeciliği
sanatsal tarihten gelen bir birikimle onlarca defa, hatta yüzlerce defa elden geçerken sonuçta
bir sanat eseri ortaya çıkar. İyi bir işlemeci ustası 15-20 yılda yetişir.
Ürün meydana geldikten sonra önce streç film ile sarılıp daha sonra gerektiğinde taşıyıcı bir
dış ambalaj ile paketlenir. Dış ambalajın içinde muhakkak surette garanti belgesi ve kullanma
talimatı bulundurulur.
Eskitme
İşleme ve modelleme işleri bittikten sonra eskitme için sulandırılmış aside (kezzap) batırılarak
kurutulur. Kullanılan asidin miktarı, ürünün büyüklüğüne ve miktarına göre değişir. Ürün
daha sonra pürümüzle yakılır, kalaylı eskitmeli ürünlerde hazır vernikler kullanıldığı gibi,
gomalak ve ispirtolu bir vernik cilası yapılarak bu cilaya boya da katılıp boyanır, daha sonra
zımparalanıp temizlendikten sonra kalaylanır ve eskitilir.
Denetleme:
Ürünün işlenmesi; ürünün üretiminin teknik özelliklere uygunluğu, üretim aşamalarının
doğru ve eksiksiz yapıldığı, pazarlama; coğrafi işaretlemenin takibi, coğrafi işaretin yerinde,
doğru ve yetkililer tarafından kullanıldığı, kusurlu ve hatalı ürünlere coğrafi işaretlerin
vurulup vurulmadığı, ambalajlama; ürünlerin tek tek streçli ve kutulu olarak kullanma
kılavuzu ve garanti belgesi ile birlikte olması gerektiği hususunda kontrol ve takip
yapılacaktır. Bu görevin yerine getirilmesi için denetim komisyonunda bulunan kurumların
yeterli donanım ve personeli mevcuttur. Gerekli denetimler yılda en az 2 defa olmak üzere,
tüketicilerin de şikayetleri üzerine her zaman yapılabilecektir. Denetim komisyonu; Gaziantep
Sanayi Odası’ndan bir kişi, Gaziantep Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birliği’nden iki kişi olmak
üzere üç kişiden oluşur. Denetim komisyonu belirtilen kriterler kapsamında denetimlerini
yaparak sonuçlarını bir rapora bağlayarak saklayacaktır.
